Door: Martin Bloemendal, werkgroep Kennis BodemenergieNL
In een consortium met de provincie, de gemeente en Regionale Uitvoeringsdienst Utrecht, het Kennisplatform Bodemenergie, KIBO, Deltares en IF Technology voerde KWR praktijkgericht onderzoek uit om dit kader te kunnen vaststellen. Inzichtelijk is gemaakt wat de gevolgen zijn van het vergroten van de dichtheid van bodemenergiesystemen op de positieve en negatieve onderlinge interactie, en wat optimale bronafstanden zijn, zowel voor de vermindering van de CO2-uitstoot van een gebied als geheel, als ook voor individuele bodemenergiesystemen.
Afb. 1: Algemeen effect van het toelaten van meer bodemenergiesystemen op de terugwinefficiëntie van de bronnen en de totale CO2-uitstoot
Bodemenergie nodig voor energietransitie
Om klimaatverandering te beperken is door de Nederlandse overheid in internationale verdragen afgesproken om in ons land CO2-uitstoot terug te dringen. Toepassing van open bodemenergiesystemen (ook bekend als warmte-koudeopslag) om gebouwen te koelen en te verwarmen, is daartoe een veelbelovend middel. Het streven is om in 2050 ongeveer 20 procent van de gebouwen te hebben voorzien van bodemenergie. Dit betekent dat bodemenergiesystemen hard nodig zijn bij de energietransitie. Toch wordt met de huidige praktijk van ontwerp en vergunningverlening de potentie van de bodem voor dit doel niet optimaal benut.
Kader geeft handvatten
Het opgestelde kader geeft handvatten voor optimaal en duurzaam gebruik van de ondergrond bij een sterk toenemend aantal bodemenergiesystemen. Daarnaast heeft KWR met simulaties de positieve en negatieve interacties tussen deze systemen inzichtelijk gemaakt wanneer de dichtheid ervan toeneemt, en welke bronafstanden optimaal zijn. Hiermee zijn randvoorwaarden geformuleerd om de intensiteit van dit bodemgebruik te kunnen opvoeren en af te stappen van een schaarste die er in feite niet is.
Afb. 2: Effect van het verkleinen van de bronafstanden op energiegebruik en uitstoot van zes gebouwen uit de simulaties
Effecten op totale bodemenergiesysteem
Wanneer bodemenergiebronnen dicht bij elkaar worden geplaatst, verandert hierdoor het totale energiegebruik van het bodemenergiesysteem; soms in positieve, soms in negatieve zin. Dit komt doordat de ondergrondse interactie tussen bronnen een effect heeft op de onttrekkingstemperatuur van het grondwater en dus op de effectiviteit van alle bronnen bij elkaar. In het bepalen van de afstand tussen bodemenergiesystemen moet dus rekening worden gehouden met de manier waarop ondergrondse interacties doorwerken in het energierendement (besparing) van het bodemenergiesysteem als geheel (dus ook de inzet van de warmtepomp, piekvoorziening etc).
Drastische daling CO2-uitstoot
Kijken we naar een individueel bodemenergiesysteem, dan heeft de onderlinge interactie juist weinig effect op het energiegebruik. Door meer van deze systemen toe te laten, en dus meer gebouwen toegang te geven tot deze duurzame technologie, gaat de CO2-uitstoot in een gebied drastisch omlaag. Met een verdubbeling in dichtheid leidt dit zelfs tot een uitstoot reductie van 30 procent. Deze afname wordt in de simulaties nog geremd door de hoge emissie die moet worden toegekend aan de grijze elektriciteit die in 2019 van het Nederlandse elektriciteitsnet wordt betrokken.
Optimale onderlinge afstand
Voor vaststelling van de optimale onderlinge afstand tussen bodemenergiebronnen wordt het begrip ‘thermische straal’ gehanteerd. Dit is het bereik van de temperaturverandering vanaf de bron. In deze studie stelden we vast dat de optimale onderlinge afstand voor hetzelfde type bronnen (warm-warm, koud-koud) 0,5 keer de thermische straal is. Voor tegenovergestelde typen bronnen is de optimale afstand tenminste 2 keer de thermische straal. Een veel grotere afstand is in beide gevallen ongewenst, om te voorkomen dat lege ruimten ontstaan die te klein zijn voor benutting door andere vormen van bodemenergie.
Afb. 3: Voorbeeld van een modelrealisatie met kleine bronafstanden