De radicaalste energietransitie ter wereld vond zestig jaar geleden in Nederland plaats. Ons land stapte toen massaal over van kolen naar aardgas. Een boek over deze transitie was er nog niet. Dus schreef strategisch adviseur Sven Ringelberg er een boek over: ‘De Nederlandse aardgastransitie: Lessen voor de energietransitie van de 21ste eeuw’. Hij deed dit vooral ook om inzichten op te doen voor de huidige energietransitie. De belangrijkste lessen zijn volgens hem dat de overheid destijds duidelijke keuzes durfde te maken en dat er bereidheid was om te investeren.
Leden van BodemenergieNL kunnen het 200 pagina’s tellende boek ‘De Nederlandse Aardgastransitie, lessen voor de energietransitie voor de 21ste eeuw’ met korting bestellen.
Keuzes maken
“Niemand heeft er een boek over geschreven, terwijl het de radicaalste energietransitie ter wereld was.” Strategisch adviseur Sven Ringelberg heeft een boek geschreven over de Nederlandse aardgastransitie. Waarom? “Ik wilde graag achterhalen hoe we toen tot die keuze zijn gekomen. Destijds hebben we radicaal afscheid genomen van kolen. Ik heb spelers uit die tijd geïnterviewd voor dit boek en veel archieven bezocht.” Ringelberg hoopt dat zijn boek waardevolle lessen biedt voor de huidige energietransitie. “Toen werd er een radicale keuze gemaakt, maar inmiddels hebben we te maken met een overheid die elke paar jaar een andere keuze maakt.”
Niet op waarde geschat
Aardgas werd in eerste instantie niet onmiddellijk op waarde geschat door de Nederlandse overheid en Shell, vertelt Ringelberg. “Aardgas werd gezien als een lastig bijproduct bij de zoektocht naar olie. Shell zag er de waarde niet van in. Toen werd het Slochteren-veld ontdekt in 1959 en begon de zoektocht naar een toepassing voor dit gas. Shell wilde het in eerste instantie in bulk verkopen aan de elektriciteitsmarkt. Maar een groep consultants stelde voor om het in te zetten voor de lokale consumentenmarkt, zodat er meer winst gemaakt kon worden. Zij zagen de consumentenmarkt bovendien als een enorme groeimarkt.”
Prepaid gas
Een les uit de aardgastransitie is het belang van inclusiviteit, vertelt Ringelberg. “Voor het koken op gas had je gasmunten. Je kon dus als het ware prepaid gas kopen. Daardoor konden mensen eenvoudig aangesloten worden, zonder dat ze meteen heel veel geld moesten betalen. Deze vorm van inclusiviteit is niet alleen sociaal maar ook economisch wenselijk, omdat je veel meer aansluitingen kunt realiseren.” Een groot verschil met de huidige transitie is de bereidheid om te investeren, licht Ringelberg toe. “De Gasunie ging ervan uit dat mensen eerst gingen koken op gas, vervolgens een gashaard zouden nemen en pas later over zouden gaan op centrale verwarming. Maar ze zorgden wel dat de infrastructuur klaar was om iedereen aan te sluiten op centrale verwarming. Er is lef voor nodig om daarop te speculeren.”
Propaganda
In de jaren zestig werd er flink ingezet op propaganda voor aardgas, vertelt Ringelberg. “Je kwam het overal tegen. In kranten en op de tv had iedereen het erover. Op huishoudbeurzen werd het aangeprezen en ze gingen zelfs van deur tot deur om er reclame voor te maken.” De gastransitie kon ook vlot verlopen, omdat er in die jaren een flinke welvaartstijging was voor de burgers in de hele samenleving. Ringelberg: “Er was meer behoefte aan comfort en men wilde ook andere delen van de woning verwarmen. Mensen hadden ook meer geld om te investeren. Zo kwam het gas de huishoudens binnen. De aansluiting was relatief duur, maar er was ook niet echt een realistisch alternatief. Kolen wilde men niet meer en koken op elektriciteit was veel te duur.”
Radicaal?
Terugkijkend lijkt de gastransitie radicaal, maar Ringelberg benadrukt dat deze stapsgewijs verliep. “De transitie duurde 10 tot 15 jaar. Het aandeel aardgas in de energiemix werd stap voor stap verhoogd.” En net als nu zijn er early adopters en latere instappers, legt hij uit. “De aardgasverwarmers van toen zijn de Tesla-rijders van nu. In het begin van de aardgastransitie zei 33% van de huishoudens nooit over te stappen op aardgas.” Net als nu werd in de transitie vooral ingezet op het kostenaspect, benoemt Ringelberg nog een overeenkomst. “Voor veel mensen was aardgas inderdaad goedkoper, maar mensen hadden vooral ook behoefte aan meer comfort. Welvaartsgroei was een belangrijke component in de aardgastransitie. Het gebruik van aardgas gaf status en comfort en het stond voor de moderne tijd. Dat soort zaken spreken meer tot de verbeelding dan het kostenaspect.”
Woonlastenneutraal
Dat speelt nu ook, meent Ringelberg. “Er is een enorme focus op woonlastenneutraal, maar daar gaat het mensen helemaal niet om. De energietransitie vertalen naar een businesscase is niet verstandig. We moeten op zoek naar de tomaten van deze transitie. Toen kon men door aardgas het hele jaar door tomaten eten uit de kassen. Nu zou dat extraatje bijvoorbeeld koeling kunnen zijn, als een soort statussymbool. Dat werkt heel goed.”
Participatie
De noodzaak van participatie wordt in de huidige energietransitie overschat, vertelt Ringelberg. “In de gastransitie was er ook veel weerstand. Er kwamen per week honderden klachten binnen over aardgas. Ondanks die weerstand durfde de overheid een keuze te maken.” Het gaat er volgens Ringelberg veel meer om hoe je mensen benadert. “Dat gold toen en ook nu. Je kunt warmte misschien beter verkopen als je er ook koeling bij doet. En respecteer het stapsgewijze. Het hoeft niet allemaal in een keer.” Maar wat volgens hem wel nodig is, is stevig overheidsbeleid. “Als je een einddatum noemt voor gaslevering in een bepaalde wijk of buurt, boek je vooruitgang in de transitie. Maar je moet er wel voor zorgen dat iedereen mee kan doen. Dat betekent dat er voor sommige huishoudens geld bij moet.”
Boek bestellen met ledenvoordeel
Leden van BodemenergieNL kunnen het boek met 25% ledenvoordeel bestellen. In plaats van € 24,- zijn de kosten dan € 18,- (inclusief verzendkosten). Bent u lid en wilt u hier gebruik van maken? Stuur dan een e-mail naar: svenringelberg@transitiepaden.nl. Vermeld daarbij uw naam, adres, postcode en woonplaats.
Voor de eerste 20 mensen die het boek bestellen, doet Sven er ook nog een aardigheidje bij!
Interview door Joop van Vlerken