Opslag van warmte in de ondergrond is een belangrijke schakel in de warmtetransitie en is een van de goedkoopste vormen van energieopslag. Ondergrondse warmteopslag bij hogere temperaturen wordt echter nog beperkt toegepast in de Nederlandse ondergrond. Uitdagingen met betrekking tot de techniek, de effecten, de business case en het juridische kader zijn belangrijke punten. Het onderzoeksprogramma WINDOW pakt deze uitdagingen op.
Door: Marette Zwamborn
WINDOW richt zich op ondergrondse warmteopslag (HTO) in warmtenetten, met temperaturen tot 90°C. De warmteopslag wordt gevoed door bijvoorbeeld geothermie, biomassa of industriële restwarmte. Het uitvoeringsteam van WINDOW bestaat uit KWR, TNO, IF en Deltares, met constructieve inbreng van bedrijfsleven en overheid en ondersteund door TKI Watertechnologie, TKI Urban Energy en TKI Nieuw Gas.
In 2020 is de eerste fase afgerond van WINDOW. Enkele resultaten:
(1) Op zeven locaties verspreid over Nederland zijn verkenningen uitgevoerd. De beoogde systemen verschillen in omvang, temperatuur, diepte, inpassing in het warmtenet en businesscase. In welke situatie is ondergrondse warmteopslag kansrijk? En wanneer (nog) niet?
(2) Geschikte bodemlagen voor warmteopslag zijn zandlagen met een voldoende hoge doorlatendheid, met een afdekkende kleilaag die ervoor zorgt dat het warme water niet naar bovenliggende lagen opdrijft. De geschikte bodemlagen zijn voor heel Nederland in kaart gebracht in potentieelkaarten.
(3) Een HTO-systeem verschilt van normale WKO’s. Onttrekkings- en infiltratienormen, materiaalgebruik en mogelijke kalkneerslag zijn anders bij toepassing bij hogere temperaturen. Kennis en ervaring vanuit drinkwaterwinning, WKO’s en geothermie zijn in een literatuurstudie samengevoegd, kennislacunes worden in de volgende onderzoeksfase geadresseerd.
(4) Bij HTO is warmteverlies in de ondergrond onvermijdelijk. Volgens berekeningen kan in gunstige situaties tot meer dan 80% van de opgeslagen warmte worden benut. In minder gunstige situaties is dit slechts 40% of nog lager. Een goed bronontwerp is essentieel voor een optimaal thermisch rendement.
(5) Het gebruik van de ondergrond voor HTO kan alleen, als dit op verantwoorde wijze gebeurt. De wetgeving biedt ruimte voor toepassing van HTO, mits het belang van de bescherming van de bodem zich daartegen niet verzet. De provincie moet dit beoordelen. Er bestaat nog geen eenduidig en generiek afwegingskader voor HTO. Deze uitdaging pakken we in WINDOW samen met provincies op.
De rapportages zijn beschikbaar via WarmingUP – resultaten WINDOW fase 1